Khám phá các loại men gốm từ truyền thống đến hiện đại

Men gốm là một trong những nguyên liệu cổ đại được sử dụng để làm ra các sản phẩm gốm sứ sành điệu và độc đáo. Với đặc tính linh hoạt và khả năng chịu nhiệt tốt, men gốm đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chúng ta. Ngày nay, men gốm vẫn đang được sử dụng rộng rãi trong sản xuất đồ gia dụng, trang trí nội thất và nghệ thuật. Hãy cùng Quang Minh Mosaic khám phá thế giới đa dạng của các loại men gốm và những ứng dụng tuyệt vời mà chúng mang lại.

Men gốm là gì?

Men gốm là một lớp thủy tinh có chiều dày từ 0,15–0,4 mm phủ lên bề mặt xương gốm. Lớp thủy tinh này hình thành trong quá trình nung và có tác dụng làm cho bề mặt sản phẩm trở nên sít đặc, nhẵn, bóng.

Màu sắc của men có thể hấp thụ và phản xạ ánh sáng do đó đồ vật có màu gì men có màu đó. Chất tạo màu men gồm có thành phần hóa học và các phôi màu phối hợp với nhau. Lớp men gốm có hoạt tính vật lý và hóa học hệt như thủy tinh. Men gốm giữ vai trò trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm gốm sứ sau khi nung.

Đặc điểm và Tính chất của men gốm

Là thành phần không thể thiếu trong nguyên liệu làm gốm, men gốm có đặc tính và ưu điểm cố hữu nhất định bạn nên biết.

Khả năng chảy lỏng

Ở một mức nhiệt xác định, men gốm có khả năng chảy lỏng để giúp lớp men dễ dàng trải khắp bề mặt sản phẩm gốm. Nếu lớp men được trải đều, thì chắc chắn sản phẩm khi hoàn thiện sẽ thành công.

Hệ số giãn nở nhiệt

Để đáp ứng khả năng giãn nở nhiệt, men gốm và xương gốm cần đạt chỉ số giãn nở đồng đều nhau. Trong trường hợp chỉ số không cân bằng, sẽ dẫn đến việc co, nứt men thậm chí sản phẩm sẽ nổ ngay khi nguội.

Thành phần hóa học

Các chất có trong lớp men chủ yếu là các thành phần hóa học cần đảm bảo độ an toàn và thích ứng với xương gốm. Nếu thành phần quá mạnh có nguy cơ xảy ra nứt vỡ trong quá trình nung gốm.

Tính cách điện

Ở một số ngành nghề đặc biệt là trong lĩnh vực điện tử, các sản phẩm gốm sứ cần tiêu chuẩn cao hơn so với các loại gốm sứ khác. Men gốm cần đảm bảo tính cách điện để tránh hiện trạng bong và nứt men, đặc biệt cản trở sự đọng nước trên men. Thông thường, men có hàm lượng kiềm cao càng có độ dẫn điện lớn. Cho nên tốt hơn hết không sử dụng kiềm cho sứ cách nhiệt.

Độ ổn định bề mặt

Sức căng bề mặt là yếu tố tạo nên sự sắc nét và mượt mà trên bề mặt sản phẩm. Giả sử khi tráng 2 lớp men chồng lên nhau, thì cần đảm bảo hai men có sức căng bề mặt bằng nhau, nếu không sẽ xuất hiện tình trạng phồng men, rộp men mất thẩm mỹ.

Độ cứng của men gốm

Độ cứng của men tùy thuộc vào ứng dụng của chúng trong từng ngành nghê. Đối với đồ gốm gia dụng (chén, dĩa, bát) hoặc men ốp tường, sứ kỹ thuật người ta xác định qua đường vết xước và độ bền lún sản phẩm. Đối với sản phẩm gạch lát nền, ống dẫn hoặc trang trí ngoại thất xác định chủ yếu qua độ bền chống bào mòn.

Nguyên liệu làm men gốm

Bản chất men gốm là thủy tinh nhưng phối liệu không hoàn toàn giống nhau. Khi nấu, thủy tinh được đặt trong bể khuấy cho đồng nhất và khử bọt. Quá trình nóng chảy phải đồng nhất thì sản phẩm mới đạt tiêu chuẩn, do đó phối liệu phải không có vật chất nào không thể tạo pha thủy tinh.

Men gốm gồm các chất liệu phức tạp như Li2O, Na2O, K2O, PbO, B2O3, CaO, ZnO, Al2O3, Fe2O3, MgO, SiO2… dưới dạng các nguyên liệu khoáng trạng thái dẻo như fenspat, thạch anh, cao lanh, nguyên liệu hóa học không dẻo.

Công thức men gốm

Lợi ích của việc sử dụng men gốm

Men gốm là một loại vật liệu được sử dụng rộng rãi trong sản xuất đồ gốm. Men gốm có màu sắc đa dạng, từ trắng tinh khiết đến màu đen đậm, và có thể có các hoa văn, họa tiết hoặc chấm tròn. Men gốm có tính chất chịu nhiệt tốt và chống ăn mòn, giúp cho các sản phẩm đồ gốm có thể sử dụng trong môi trường khắc nghiệt như lò nung hay máy rửa chén. Men gốm cũng có khả năng chịu được sức ép và va đập tốt, giúp cho các sản phẩm đồ gốm được bảo vệ an toàn trong quá trình sử dụng.

Các loại men gốm phổ biến nhất

Men chảy

Men chảy thường dùng làm các sản phẩm gốm mịn. Trong quá trình nung, lớp men phủ và men nền hoàn toàn khác nhau. Men nền có độ nhớt nhiều hơn trong khi men khô có tan chảy rất nhanh. Để có lớp men hoàn hảo nhất, các nghệ nhân sẽ pha thêm 30% chất trợ chảy là Si02 và Pbo với lượng nhỏ chất tạo màu hoặc oxit màu khác.

Men sần

Tiếp đến là loại men sần được tạo ra bởi lớp men bóng và một số oxit màu khó chảy như: CrO2, Fe2O3, CuO, TiO2 từ 10% – 30%. Bên cạnh đó men gốm sần chứa thành phần SnO2 khoảng 10%.

Trong điều kiện nhiệt độ thích hợp, các chất này sẽ phân tản đồng đều khắp bề mặt men nhưng đặc điểm không bị pha lẫn. Khi để nguội, ta sẽ thấy một lớp vỏ sần hoặc nhám nổi lên rất dễ quan sát.

Men lam

Gốm sứ men lam tồn tại lâu đời, từ thế kỷ 14. Đây được xem là lớp men đời đầu của gốm Bát Tràng. Nguyên liệu gồm có cao lanh, trường trách, hạ triệu và các loại đá màu nghiền nhỏ. Men sẽ được nung ở nhiệt độ 1200-1300 độ C để tạo ra các loại bát dĩa, lư hương, ấm chén, chân đèn dầu, bình hoa…

Men nâu

Đây là loại men gốm trứ danh làng nghề gốm sứ Bát Tràng. Men nâu mang lại sự mộc mạc, giải dị và tự nhiên cho sản phẩm. Đối với những khách hàng yêu thích vẻ đẹp truyền thống thì gốm men nâu đích thị là sự lựa chọn phù hợp nhất. Ngoài ra, gốm tráng men nâu được nhiều chủ nhà sử dụng trong không gian nội thất gỗ vừa mang vẻ hoài cổ lại vừa in đậm dấu ấn cá nhân.

Men rêu

Tiếp theo, men gốm màu rêu mang đến một góc nhìn vừa cổ điển vừa hiện đại. Loại men có màu sắc nhã nhặn, dễ phối hợp với các phong cách thiết kế nội thất khác nhau, dùng cho mọi không gian đều đẹp.

Men rạn

Một điểm nhấn hoàn toàn mới, phá cách tiêu chuẩn cái đẹp chính là men gốm rạn. Men rạn nổi tiếng từ khoảng thế kỷ 16 tại nhiều lò sản xuất đồ gốm mỹ nghệ Bát Tràng. Nguyên liệu chính là đá trường thạch, đá vôi đã được xay nghiền phủ lên bề mặt và nung nóng trong nhiệt độ 1100-1200 độ C. Sau đó được đánh bởi nước củ nâu (ngày nay thường dùng thuốc tím). Sau khi ngấm sẽ làm nổi lên những khe rạn trên bề mặt. Những sản phẩm gốm men rạn đầu tiên xuất hiện thời Lý, Trần với những chiếc bình vô, vò, lư hương đến nay vẫn còn được săn lùng và tìm kiếm.

Men ngọc

Men ngọc là màu xanh khi pha trộn giữa FeO và Fe2+. Có khi màu sắc men ngọc ngả từ xanh lục đến ngả vàng. Do đó, các nghệ nhân phải định hình trước màu men, sau mới tiến hành phun màu ngọc và tráng thêm lớp men trong mới để hoàn thiện sản phẩm.

Nhiệt độ nóng chảy của men gốm?

Nhiệt độ nóng chảy của men gốm phụ thuộc thành phần phối liệu và các oxide có mặt trong men. Đồng thời nó sẽ thay đổi nếu như có sự tác động của một vài yếu tố, nhưng một số yếu tố sau sẽ dẫn đến sự thay đổi lớn, đó là:

• Thay đổi tỷ lệ oxide kiềm/SiO₂ (tỷ lệ càng lớn, nhiệt độ men càng giảm)
• Thay đổi hàm lượng Al₂O₃ (tăng Al₂O₃, nhiệt độ nung sẽ tăng)
• Bản chất các oxide kiềm (thí dụ đưa vào frit silicat kiềm men sẽ dễ chảy hơn là đưa SiO₂ và kiềm)
• Hàm lượng các oxide kiềm càng lớn, nhiệt độ càng giảm
• Phụ thuộc tỷ lệ B₂O₃/SiO₂ (tỷ lệ càng lớn, nhiệt độ men càng giảm)
• Phụ thuộc độ nghiền mịn của men, men càng mịn, nhiệt độ nóng chảy càng giảm, và
• Phụ thuộc thành phần khoáng của phối liệu (thí dụ Na₂O cho vào ở dạng Na₂CO₃ thì men có nhiệt độ thấp và hoạt tính cao hơn là cho vào dưới dạng trường thạch).

Phân biệt các loại men gốm

Có rất nhiều loại men gốm, vậy làm sao để phân biệt từng loại? Ngoài đặc điểm bên ngoài, chúng ta có thể nhận biết qua phương pháp sản xuất, nhiệt độ nung và bảng nguyên liệu.

Theo thành phần

Thành phần men gốm chia làm 2 loại chính là men chì và men không chứa chì. Men chì: có hai loại nhỏ là men có PbO và B₂O₃ và Men có PbO mà không có B2O3. Men không chì có hai loại: Men chứa B₂O₃, và Men không chứa B₂O₃ có hàm lượng kiềm cao và men không chứa B₂O₃ có hàm lượng kiềm thấp.

Theo cách sản xuất

Có 4 phương thức sản xuất các loại men gốm.

1. Men sống: là loại men được tạo từ những nguyên liệu khoáng như đất sét, cao lanh, trường thạch… và các chất chảy, ngoài ra có thể có các oxide mang màu. Men này có thể chứa PbO hoặc không và thường thuộc loại nhóm có hàm lượng kiềm thấp.
2. Men frit: là loại men đã được nấu chảy (frit hoá) trước đó.
3. Men muối: là men được tạo thành do các chất bay hơi và bám lên bề mặt sản phẩm tạo thành một lớp men, men muối cũng thuộc nhóm men có hàm lượng kiềm thấp.
4. Men tự tạo: là phối liệu xương trong quá trình nung tự hình thành trên bề mặt sản phẩm một lớp tương đối nhẵn và bóng.

Theo nhiệt độ nung

Nhiệt độ nung có 2 loại: men khó chảy và men dễ chảy. Cụ thể:

• Men khó chảy: là những loại men có nhiệt độ nóng chảy cao (1.250-1.450 °C)
• Men dễ chảy: là những loại men có nhiệt độ nóng chảy thấp hơn 1.250 °C.

Theo Thẩm mỹ

Về mặt thẩm mỹ, các loại men gốm nhận biết dựa trên hình thức trang trí, các lớp men trên bề mặt sản phẩm như đã nói phía trên.

Sản phẩm từ các loại men gốm đặc trưng nhất

Đồ gia dụng

• Bộ bát đĩa men xanh lá cây: được làm từ chất liệu men đất, với màu xanh lá cây tươi sáng, bộ bát đĩa này là một trong những sản phẩm được yêu thích nhất của nghệ nhân men gốm.
• Ấm trà men xanh ngọc: Ấm trà men xanh ngọc là một sản phẩm men gốm đẹp mắt và sang trọng, được làm từ chất liệu men đất tự nhiên và được sơn lên bề mặt bằng màu men xanh ngọc tinh tế.

Nghệ thuật men gốm

• Tượng men gốm: Tượng men gốm là một trong những sản phẩm nghệ thuật men gốm độc đáo và đẹp mắt nhất. Chúng thường được tạo thành từ những hình ảnh của vật thể, động vật hoặc con người.
• Đồ trang trí men gốm: Đồ trang trí men gốm là một trong những sản phẩm men gốm được ưa chuộng hiện nay, chúng có thể là những chiếc đèn, các vật dụng trang trí hay các bức tranh được làm từ men gốm.
• Đồ thờ cúng men gốm: Đồ thờ cúng men gốm là một trong những sản phẩm men gốm được sử dụng phổ biến nhất trong các nghi thức tôn giáo. Chúng thường được làm từ men đất tự nhiên và được sơn lên bề mặt bằng màu men tinh tế.

Để nhận thêm thông tin tư vấn chi tiết các loại men gốm, hãy liên hệ với đội ngũ Quang Minh Mosaic – thương hiệu có uy tín trên thị trường chuyên gia sản xuất các mặt hàng gốm sứ mosaic cao cấp mang dấu ấn riêng. Chúng tôi gồm có các chuyên gia, nhà thiết kế, kiến trúc sư hàng đầu sẵn sàng giúp bạn lựa chọn các tác phẩm gốm sứ tốt nhất.

CÔNG TY CP GỐM SỨ QUANG MINH

Hotline: 093.888.1970

Showroom 1: Số 71 Giang Cao – Bát Tràng – Gia Lâm – Hà Nội

Showroom 2: 44 Trần Khát Chân kéo dài – Hai Bà Trưng – Hà Nội

Website: https://quangminhmosaic.com/